W obecnej perspektywie budżetowej (2021–2027) Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) stają się kluczowym instrumentem wspierającym transformację przedsiębiorstw, ich innowacyjność i konkurencyjność. Dla osób zarządzających firmami zrozumienie struktury tego programu, jego mechanizmów wsparcia, warunków oraz ograniczeń jest dziś kluczowe. Dlatego też przedstawiam Państwu analizę struktury programu, jego głównych ścieżek, barier i rekomendacji praktycznych dla przedsiębiorców.
Warto podkreślić, że budżet przeznaczony z programu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na realizację programu wynosi ok 36,8 mld zł.
Główne komponenty i ścieżki FENG
1. Ścieżka “SMART” jako motor innowacji w MŚP
Jednym z filarów programu jest Ścieżka SMART, w obrębie której przeznaczono znaczną część środków na wspieranie innowacyjności w MŚP.
Ścieżka SMART obejmuje wsparcie działań takich jak:
- badania i rozwój,
- komercjalizacja technologii,
- wdrożenia innowacyjnych rozwiązań,
- transformacje technologiczne firm.
Dla przedsiębiorców oznacza to, że projekty o konkretnej, mierzalnej innowacyjnej wartości mają realną szansę otrzymania dofinansowania — pod warunkiem, że dobrze wpisują się w priorytety techniczne i strategiczne programu
2. Programy specjalistyczne i tematyczne
FENG jest skonstruowany tak, że obejmuje programy tematyczne odpowiadające wyzwaniom technologicznym i transformacyjnym:
- Technologie krytyczne w obszarach takich jak biotechnologia, technologie cyfrowe, rozwiązania czyste i zasobooszczędne.
- Programy „strategicznej niezależności UE” (gdzie finansowanie kładzie nacisk na obszary kluczowe dla suwerenności technologicznej).
- Inicjatywy wspierające ekspansję zagraniczną: np. „Granty na Eurogranty” — umożliwiają udział polskich firm i instytucji naukowych w inicjatywach unijnych jak Horyzont Europa czy Digital Europe.
Programy dla startupów, akceleratorów i transformacji modeli biznesowych (np. „Startups Are Us”, „Startup Booster Poland – Smart Up”, „Laboratorium Innowatora”) — obejmujące mentoring, doradztwo, budżety na projekty pilotażowe, wsparcie w ekspansji międzynarodowej.
3. Usługi rozwojowe, kompetencje i transformacja cyfrowa
Program FENG przewiduje wsparcie także dla niefinansowych obszarów rozwoju:
- Usługi Rozwojowe 4.0 — finansowanie cyfryzacji oferty edukacyjnej, zakupu narzędzi e-learningowych i licencji.
- Akademia HR — refundacja do 80 % kosztów szkoleń i doradztwa w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, strategii różnorodności itp.
- Programy edukacyjne, szkoleniowe i doradcze uzupełniają infrastrukturę kapitałową poprzez wspieranie budowy kompetencji wewnętrznych w firmach.
- Działania związane z adaptacją do regulacji dostępności i projektowania uniwersalnego.
Takie podejście pokazuje, że FENG stara się wspierać nie tylko inwestycje twarde (badania, maszyny, technologie), ale także rozwój potencjału ludzkiego i adaptację firm do zmieniającego się otoczenia biznesowego.
4. Wspieranie transformacji ekologicznej i GOZ
W ramach FENG przewidziano programy wspierające wdrożenie modelu gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) w przedsiębiorstwach:
- Dofinansowanie doradztwa i szkoleń w zakresie transformacji ekologicznej, wdrażania modeli biznesowych opartych na GOZ.
- Programy tematyczne ułatwiające przedsiębiorstwom przejście na bardziej zrównoważone procesy produkcyjne.
To pokazuje, że FENG nie jest tylko instrumentem innowacji technologicznych, ale także narzędziem polityki zrównoważonego rozwoju.
Wyzwania i bariery w praktycznym wykorzystaniu funduszy
Analiza dokumentów programu pozwala wyróżnić kilka istotnych wyzwań, które przedsiębiorcy napotykają, gdy zamierzają aplikować o środki:
Złożoność procedur aplikacyjnych
Programy tematyczne zwykle wymagają dokładnego przygotowania wniosku, w tym określenia aspektów technicznych, planu finansowego, strategii komercjalizacji, zgodności z priorytetami unijnymi. Błąd formalny lub niedopasowanie do priorytetów tematycznych może skutkować odrzuceniem wniosku.
Wymóg precyzyjnego dopasowania tematyki do priorytetów programu
Firmy, które myślą o „innowacji” ogólnie, ale nie potrafią wskazać, jak ich projekt wpisuje się w obszary kluczowe (np. biotechnologia, technologie cyfrowe, niezależność technologiczna), mają mniejsze szanse.
Ryzyko przeciążenia instytucji otoczenia biznesu i niewystarczająca koordynacja
Dla wielu przedsiębiorców kluczowe jest, by funkcjonowały w ich otoczeniu sprawne instytucje wsparcia (parki technologiczne, izby gospodarcze, inkubatory, jednostki transferu technologii), które pomogą w przygotowaniu wniosków, doradztwie czy kontaktach zagranicznych.
Czas i kapitał zaangażowania — bariera dla mikro i małych firm.
Rozwój projektu aplikacyjnego, analiza rynku, przygotowanie prototypów, studia wykonalności – to wymagać będzie czasu i nakładów, które dla mikro- i małych firm mogą być dużym wyzwaniem.
Potencjalna nierównowaga między konkurencją a dostępnością
Firmy o większym doświadczeniu lub lepiej wyposażone (np. już współpracujące z uczelniami, posiadające zaplecze badawcze) mogą mieć przewagę przy wnioskowaniu, co może marginalizować przedsiębiorców bardziej tradycyjnych lub z obszarów mniej rozwiniętych.
Ryzyko nieosiągnięcia efektu trwałości lub komercjalizacji
Sama dotacja nie gwarantuje sukcesu rynkowego: aby projekt miał sens, musi być osadzony w realnej strategii firmy, mieć skalowalność i rynkowe uzasadnienie.
Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców: jak zwiększyć szanse powodzenia.
Bazując na strukturze FENG i znanych wyzwaniach, rekomenduję przedsiębiorcom stosowanie następujących praktyk:
- Strategiczne planowanie “z wyprzedzeniem”: zanim rozpocznie się nabór, warto przygotować mapę technologii, analizę konkurencji i wstępny model biznesowy, by wniosek nie był “na ostatnią chwilę”.
- Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu: inkubatory, parki technologiczne, centra transferu technologii, izby gospodarcze mogą wspomóc przygotowanie wniosku, oferując wiedzę formalną, kontakty i dostęp do ekspertów.
- Budowanie partnerstw — z jednostkami naukowymi, innymi firmami, klastrami — by zwiększyć kompetencje technologiczne i możliwości skali.
- Modularność projektu: rozbicie projektu na fazy (etapy pilotażowe, prototypy, testy) zwiększa elastyczność i możliwość stopniowego pozyskiwania środków.
- Uważne śledzenie kalendarzy naborów i ofert programowych: często terminy są krótkie, a budżety ograniczone — ważne jest szybkie reagowanie i przygotowanie dokumentacji.
- Skoncentrowanie się na efekcie rynkowym: samo wdrożenie technologii nie wystarczy — należy wykazać, jak projekt wpłynie na wzrost sprzedaży, redukcję kosztów, przewagę konkurencyjną.
- Zabezpieczenie finansowania własnego lub kredytowego “na start” — ponieważ środki unijne często wypłacane są z opóźnieniem lub w transzach, trzeba mieć bufor płynności.
Wnioski i refleksja
Program FENG to ciekawa, wielowymiarowa inicjatywa instytucjonalna, która stwarza firmom realne możliwości transformacji — technologicznej, organizacyjnej i ekologicznej. Jego struktura — łącząca dotacje na projekty technologiczne, wsparcie kompetencyjne oraz programy tematyczne — świadczy o ewolucji podejścia do finansowania przedsiębiorczości: od prostych dotacji inwestycyjnych do kompleksowych modeli wsparcia.
Jednak klucz do skutecznego wykorzystania tego narzędzia leży nie tylko w dostępności środków, ale w zdolności przedsiębiorcy do strategicznego myślenia, przygotowania projektu, koordynacji partnerstw i umiejętności zarządzania ryzykiem. Z perspektywy praktycznej uważam, że należy edukować zainteresowanych przedsiębiorców w zakresie budowy projektów innowacyjnych, zarządzania programami unijnymi, komercjalizacji technologii i budowania ekosystemów współpracy — bo to kompetencje, które decydują, czy dotacje staną się sukcesem, czy zmarnowaną szansą.
Badania przedsiębiorczości.
Projekt GEM (Global Entrepreneurship Monitor) to międzynarodowa inicjatywa badawcza, która co roku porównuje aktywność przedsiębiorczą, motywacje i bariery w różnych krajach, stosując ustandaryzowaną metodologię (badanie ilościowe na reprezentatywnej próbie dorosłych, a także wywiady eksperckie). W Polsce projekt realizowany jest od 2011 r. przez PARP we współpracy z Uniwersytetem Ekonomicznym w Katowicach.
Raporty GEM Polska regularnie analizują: postrzeganie przedsiębiorczości, intencje przedsiębiorcze, poziom aktywności (zakładanie nowych firm, przetrwanie), motywacje zakładania działalności, bariery i czynniki wspierające (finansowanie, regulacje, kulture), aspekty gender, digitalizację, zrównoważony rozwój oraz startupy.
Kluczowe obserwacje i trendy
Poniżej przedstawiam główne obserwacje wyłaniające się z najnowszych edycji raportów:
Postrzeganie przedsiębiorczości i intencje
Ponad 83 % dorosłych Polaków uważa, że założenie firmy jest proste (co wskazuje na niski próg percepcyjny bariery wejścia). Niemniej jednak tylko około 43 % uważa, że własny biznes to dobry sposób na karierę — co sygnalizuje pewien dystans społeczny do przedsiębiorczości jako opcji życiowej. W porównaniu z innymi krajami europejskimi — mimo wysokiej deklaracji ułatwienia zakładania firm — intencje przedsiębiorcze w Polsce są stosunkowo niższe. Po okresach spadków (szczególnie w latach 2020–2022), następuje umiarkowana odbudowa: wskaźniki intencji założenia działalności oraz liczba firm w początkowych stadiach wzrostu nieco wzrosły.
Wniosek: Polacy coraz bardziej akceptują i „uznają” przedsiębiorczość jako możliwą ścieżkę, ale nadal niewielka grupa traktuje ją jako preferowaną drogę zawodową. Próg psychologiczny (obawy, brak pewności siebie) pozostaje realny.
Aktywność przedsiębiorcza i trwałość
Liczba osób prowadzących działalność gospodarczą w Polsce przekroczyła 3 miliony (dane 2023) . W strukturze dominują przedsiębiorstwa „dojrzałe” (działające powyżej określonego czasu), które znacznie przeważają nad nowymi (startupami). W Polsce, w przeciwieństwie do trendów wielu krajów, stosunek firm dojrzałych do młodych jest znacznie wyższy.
W wielu przypadkach motywacją do zakładania firmy nie jest odkrycie niszy czy innowacyjność, lecz chęć zapewnienia utrzymania lub brak alternatyw na rynku pracy.
Zdolność firm do przetrwania i skalowania nadal jest wyzwaniem — wiele nowo powstałych podmiotów rezygnuje w pierwszych latach z powodu braku rentowności, barier regulacyjnych lub trudności kapitałowych.
Uwarunkowania — bariery i czynniki wspierające
Mocne strony / pozytywne obszary
Polska wyróżnia się stosunkowo dobrą otwartością rynku na nowe firmy oraz dostępem do infrastruktury technicznej, usługowej i komercyjnej. Eksperci oceniają, że warunki przedsiębiorczości w kolejnych edycjach raportu uległy lekkiej poprawie — co świadczy o pewnym dynamicznym ruchu w kierunku lepszego ekosystemu.
Pandemia COVID-19, mimo negatywnych skutków, przyspieszyła proces cyfryzacji: w Polsce aż 50 % młodych firm zadeklarowało zwiększenie użycia narzędzi cyfrowych (w UE średnia około 40 %).
Wiele firm (57 % młodych, 42 % dojrzałych) ocenia technologie cyfrowe jako kluczowe dla swojej działalności.
Bariery i słabe obszary
Edukacja przedsiębiorczości (zwłaszcza na wczesnych etapach, w szkołach) jest jednym z najsłabiej ocenianych elementów systemu wspierającego przedsiębiorczość.
Biurokracja i złożoność regulacyjna — podatki, rozliczenia, formalności — to, według raportu, wciąż czynniki znajdujące się wśród największych barier dla przedsiębiorców.
Dostęp do finansowania, zwłaszcza dla startupów i młodych innowacyjnych firm, jest trudny. Brakuje kapitału na wczesne fazy rozwoju.
Transfer wiedzy, badania i innowacje pozostają obszarem niedostatecznie rozwiniętym — powiązania ze światem nauki, wsparcie komercjalizacji i współpraca badawczo-przemysłowa oceniane są słabo.
Normy społeczne i kultura przedsiębiorczości — obawy przed porażką, brak akceptacji społecznej dla ryzyka, niska skłonność do podejmowania działalności gospodarczej jako ścieżki zawodowej.
W kontekście startupów: mimo rozwoju rynku funduszy, młode firmy narzekają na nieprzejrzystość mechanizmów publicznych programów wsparcia oraz trudności w dostępie do kapitału. Średnia ocena tych warunków eksperckich w badaniu wzrosła z ~3,97 do ~4,67 pkt (skala nieznana w tym streszczeniu).
Aspekt przedsiębiorczości kobiet
Różnice w postrzeganiu własnych kompetencji przedsiębiorczych między kobietami i mężczyznami utrzymują się: ok. 51 % mężczyzn pozytywnie ocenia swoje zdolności przedsiębiorcze, natomiast odsetek kobiet jest niższy (mniej niż 45 %).
Luka między płciami jest mniejsza w kontekście osób już prowadzących działalność niż na etapie podejmowania decyzji o jej otwarciu— co sugeruje, że bariery wejścia dla kobiet mają silniejszy wpływ na moment rozpoczęcia niż na późniejszą aktywność.
Eksperci zwracają uwagę, że wsparcie społeczne i instytucjonalne dla przedsiębiorczych kobiet jest wciąż niewystarczające.
Mocne strony i ryzyka — ocena strategiczna
Mocne strony i potencjały
Relatywnie niski próg percepcyjny wejścia w biznes (postrzeganie, że założenie firmy jest proste) — daje fundament do promowania przedsiębiorczości.
Otwartość rynku i infrastrukturalne warunki — stosunkowo dobre oceny dostępu do infrastruktury technicznej i usługowej.
Reakcja technologiczna i cyfryzacja — pandemia wymusiła przyspieszenie adaptacji narzędzi cyfrowych w wielu firmach.
Poprawa w warunkach ekosystemu — stopniowe wzrosty ocen ekspertów sugerują, że polityki i regulacje mogą zacząć działać lepiej.
Rosnąca świadomość zrównoważonego rozwoju i transformacji cyfrowej jako elementu strategii firm — co stwarza przestrzeń do innowacji społecznych i proekologicznych.
Główne ryzyka i wyzwania
Bariery systemowe i regulacyjne — biurokracja, podatki, nadmiar formalności mogą hamować dynamikę start-upów i innowacyjnych przedsięwzięć.
Niedostateczny kapitał i niedopasowane mechanizmy finansowania — szczególnie w początkowych fazach firmy.
Słaba edukacja przedsiębiorczości i kultura ryzyka — brak umiejętności biznesowych, niska tolerancja dla ryzyka i porażki: to hamulec wejścia.
Słabe powiązania nauka-przemysł i niska komercjalizacja — innowacje pozostają często na etapie badań, a nie wytwarzania produktów rynkowych.
Zróżnicowanie regionalne i nierówności w dostępie do wsparcia — mniejsze regiony (mniej zurbanizowane) mogą być w gorszej sytuacji infrastrukturalnej, kapitałowej i organizacyjnej.
Ryzyko stagnacji w segmentach startup / innowacje — jeśli bariery kapitałowe i instytucjonalne nie zostaną pokonane, Polska może zostać w tyle względem krajów, które szybciej rozwijają ekosystemy innowacji.
Rekomendacje strategiczne i operacyjne
Na bazie zidentyfikowanych wyzwań oraz mocnych stron, poniżej prezentuję rekomendacje, które mogłyby wspierać dalszy rozwój przedsiębiorczości w Polsce:
- Wzmocnienie edukacji w tematyce przedsiębiorczości i rozwój kompetencji
- Rozszerzenie programów edukacyjnych o przedsiębiorczości (już od szkół średnich i na uczelniach), z praktycznymi modułami zakładania i prowadzenia firm.
- Tworzenie Inkubatorów szkolnych i uniwersyteckich, np.: programy „biznes od pierwszego roku”, mentoring przedsiębiorczy.
- Kształcenie rozszerzone w zakresie kompetencji cyfrowych, zarządzania, finansów, sprzedaży.
- Ułatwienie dostępu do kapitału i mechanizmów wsparcia dla startupów
- Rozwój programów pre-seed, seed grantów i instrumentów właściwych dla wczesnych faz rozwoju (dotacje, pożyczki)
- Zwiększenie przejrzystości i uproszczenie procedur w programach publicznych wspierających innowacje (np. konkursy, nabory).
- Wsparcie funduszy venture capital lokalnie i zachęty podatkowe dla inwestorów prywatnych (aniżeli istniejące mechanizmy, rozważyć ich udoskonalenie).Platformy łączące przedsiębiorców i inwestorów — pitch events czy konkursy technologiczne.
Redukcja barier regulacyjnych i biurokratycznych
- Upraszczanie procedur administracyjnych, ograniczanie nadmiernych wymagań formalnych (np. raportowanie, kontrole, zezwolenia) szczególnie dla małych i mikro firm.
- Wzmocnienie koncepcji „one-stop-shop” lub punktów obsługi przedsiębiorcy (fizycznych lub cyfrowych), które integrują wiele instytucji.
- Audyt regulacyjny pod kątem eliminacji zbędnych obciążeń dla startupów i MŚP.
- Stabilność regulacji — aby przedsiębiorcy mieli przewidywalność otoczenia prawno-podatkowego.
Wzmocnienie współpracy nauka–przemysł i ekosystemów innowacji
- Programy wspierające komercjalizację badań (np. granty na prototypy, spin-offy, licencje).
- Klastry, parki technologiczne, jednostki transferu technologii jako łączniki pomiędzy uczelniami a biznesem.
- Projekty wspólne (badawczo-rozwojowe) finansowane z funduszy UE czy instrumentów krajowych, z naciskiem na realne zastosowania.
- Zachęty (np. dotacje, ulgi podatkowe) dla firm angażujących się w współpracę z jednostkami naukowymi.
Wsparcie przedsiębiorczości kobiet i grup defaworyzowanych
- Programy mentoringowe, networkingi dla kobiet w biznesie, stypendia i granty dedykowane kobietom.
- Kampanie społeczne zmieniające narrację ryzyka i sukcesu — promowanie przedsiębiorczych wzorców kobiecych.
- Ułatwienia w dostępie do wsparcia (np. uproszczone procedury) dla przedsiębiorczyń, elastyczne warunki programów.
Rozwijanie transformacji cyfrowej i innowacji technologicznych
- Dalsze wsparcie cyfryzacji małych i mikro firm, zwłaszcza w regionach słabiej zurbanizowanych.
- Dostęp do platform, narzędzi i szkoleń z zakresu automatyzacji, analityki danych, AI, e-commerce.
- Projekty pilotażowe, demonstracyjne, które pokazują realne korzyści z wdrożeń technologicznych (case study).
- Rozbudowa infrastruktury cyfrowej (internet szerokopasmowy, chmury lokalne, centra danych) w regionach.
Strategia regionalna i wsparcie lokalne
- Zróżnicowanie wsparcia zależnie od regionu.
- Lokalne centra przedsiębiorczości — inkubatory, coworkingi, doradztwo w terenie.
- Programy klastrowe i inicjatywy skupiające firmy w regionach, by budować lokalne ekosystemy.
- Współpraca między miastami, gminami i samorządami w tworzeniu korzystnych warunków dla firm (strefy aktywności gospodarczej, ulgi lokalne).
Monitorowanie efektów i ciągła ewaluacja
- Utrzymanie regularnego pomiaru wskaźników przedsiębiorczości z możliwym rozszerzeniem o wskaźniki jakościowe (np. innowacyjność, eksport, efektywność).
- Ewaluacja programów wsparcia (które działają, jakie bariery pozostają) — by kierować środki tam, gdzie mają największy wpływ.
- Szersze włączenie interesariuszy (przedsiębiorców, organizacji biznesowych, środowisk akademickich) w proces tworzenia programów.
Podsumowanie
Analiza raportów GEM Polska 2023/2024 pozwala stwierdzić, że choć polski ekosystem przedsiębiorczości boryka się z licznymi barierami (kapitał, regulacje, edukacja, kultura ryzyka), to istnieją realne sygnały pozytywnego ruchu: poprawa oceny warunków, postęp cyfryzacyjny, wzrost intencji przedsiębiorczych. Moim zdaniem kluczowe będą:
- systemowe zmiany regulacyjne i uproszczenia administracyjne,
- ukierunkowane wsparcie kapitałowe dla firm we wczesnych fazach,
- silne programy edukacyjne i mentoringowe,
- wzmocnienie współpracy nauka-biznes,
- inkluzja kobiet i regionów mniej rozwiniętych.
Źródła:
Global Entrepreneurship Monitor Poland 2024 (GEM)
https://www.parp.gov.pl/component/site/site/gem:
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2023
Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027
https://www.nowoczesnagospodarka.gov.pl/
„Przedsiębiorczość dla odważnych? Warunki dla firm w Polsce na tle świata”
„Jaka jest w Polsce sytuacja firm na tle Europy” 04.11.2024
Rzeczposplita.pl https://rp.pl
