W ciągu ostatnich lat Unia Europejska wprowadziła szereg regulacji mających na celu walkę ze zmianami klimatycznymi i wspieranie zrównoważonego rozwoju. Dwa kluczowe filary tych działań to Taksonomia UE oraz Rozporządzenie SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation). Choć terminologia może brzmieć skomplikowanie, ich głównym celem jest zapewnienie, że przepływy kapitału w Europie wspierają działania przyjazne dla środowiska, społeczeństwa i ładu korporacyjnego (tzw. ESG – Environmental, Social, Governance).
Taksonomia UE to system klasyfikacji, który określa, jakie działania gospodarcze można uznać za zrównoważone środowiskowo. Określa, co jest działalnością ekologiczną, a co nie. Brzmi skomplikowanie? Rzeczywiście, zrozumienie tej koncepcji to dziś konieczność - zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw - które chcą utrzymać się na konkurencyjnym rynku, uzyskać finansowanie lub być partnerem dla dużych firm raportujących ESG. Taksonomia powstała w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, a jej głównym zadaniem jest wskazanie, które inwestycje czy działania naprawdę wspierają cele klimatyczne i środowiskowe UE.
Główne cele taksonomii:
- Ułatwienie inwestorom wyboru. Inwestorzy instytucjonalni, banki czy fundusze inwestycyjne mogą dzięki taksonomii łatwiej zidentyfikować działania, które są rzeczywiście „zielone”.
- Zwalczanie greenwashingu. Zapobiega sytuacjom, w których firmy deklarują działania proekologiczne bez rzeczywistego wpływu na środowisko. W kolejnych artykułach będziemy pogłębiać wiedzę na ten temat.
- Przejrzystość i porównywalność. Firmy raportujące zgodnie z taksonomią dostarczają ujednolicone dane dotyczące swojej działalności zrównoważonej.
Do tej pory określono sześć celów środowiskowych w ramach taksonomii:
- łagodzenie zmian klimatu, (ang. climate change mitigation) oznacza działania podejmowane w celu zmniejszenia skali i tempa globalnego ocieplenia oraz ograniczenia jego skutków. Głównym celem tych działań jest redukcja emisji gazów cieplarnianych (takich jak CO₂, metan czy podtlenek azotu) oraz zwiększenie zdolności do pochłaniania tych gazów przez środowisko (np. przez lasy czy gleby);
- adaptacja do zmian klimatu, (ang. climate change adaptation) oznacza przystosowywanie się ludzi, społeczności, gospodarki i środowiska do skutków zmian klimatu, które już zachodzą lub są nieuniknione w przyszłości. Celem adaptacji jest ograniczenie szkód i wykorzystanie możliwych korzyści wynikających z tych zmian.
Nawet jeśli skutecznie ograniczymy emisje gazów cieplarnianych (czyli będziemy prowadzić działania łagodzące zmiany klimatu), część zmian takie jak fale upałów, susze, powodzie, już się dzieje i będzie się nasilać.
- zrównoważone użytkowanie i ochrona zasobów wodnych, oznacza takie korzystanie z wody, które zaspokaja potrzeby obecnych pokoleń, nie zagraża dostępności czystej wody dla przyszłych pokoleń, chroni ekosystemy wodne i wodno-lądowe (np. rzeki, jeziora, mokradła), zachowuje naturalny obieg wody w przyrodzie.
- przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym, (ang. transition to a circular economy) oznacza zmianę sposobu produkcji i konsumpcji w taki sposób, by jak najdłużej utrzymać wartość produktów, materiałów i surowców w obiegu, a ilość odpadów i zanieczyszczeń była zredukowana do minimum. Inaczej mówiąc, chodzi o odejście od modelu liniowego (weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć) na rzecz modelu cyrkularnego,
- zapobieganie zanieczyszczeniom, (ang. pollution prevention) oznacza działania mające na celu uniknięcie powstawania zanieczyszczeń zanim one w ogóle trafią do środowiska. Chodzi o to, aby nie dopuścić do emisji szkodliwych substancji do powietrza, wody, gleby lub do powstawania niebezpiecznych odpadów, zamiast później próbować je usuwać lub neutralizować. Oznacza to na projektowaniu procesów przemysłowych i produktów, które generują mniej odpadów i emisji czy stosowaniu czystszych technologii produkcji, które nie emitują toksycznych substancji. Można też wybrać surowce i materiały, które są mniej szkodliwe dla środowiska lub zmniejszyć zużycie chemikaliów, wody i energii. Wystarczy tylko utrzymywać urządzenia i instalacje w dobrym stanie, by zapobiec wyciekom i awariom.
- ochrona bioróżnorodności i ekosystemów oznacza podejmowanie działań, które mają na celu zachowanie różnorodności życia na Ziemi tj. wszystkich gatunków roślin, zwierząt, grzybów, mikroorganizmów oraz ich genów a także utrzymanie i odtwarzanie ekosystemów - naturalnych środowisk życia tych organizmów (np. lasów, jezior, łąk, mórz).
Działanie firmy musi znacząco przyczyniać się do przynajmniej jednego z ww celów i jednocześnie nie wyrządzać „znacznej szkody” żadnemu z pozostałych celów (ang. Do no Significant Harm – DNSH).
Przykładem zastosowania tej zasady jest sytuacja, gdzie budowa farmy fotowoltaicznej wspiera cel klimatyczny, ale jeśli prowadzi do zniszczenia siedlisk chronionych gatunków – nie spełnia kryterium DNSH. Podobnie jest z budową linii produkcyjnej baterii bez systemu odzysku metali, co nie spełnia zasad gospodarki obiegu zamkniętego.
SFDR – Sustainable Finance Disclosure Regulation to unijny akt prawny, który wszedł w życie w marcu 2021 roku i jest kluczowym filarem Zielonego Ładu UE oraz strategii zrównoważonego finansowania. Jest to rozporządzenie UE w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych. które zobowiązuje instytucje finansowe (np. fundusze inwestycyjne, banki, ubezpieczycieli, zarządzających aktywami), do ujawniania, w jaki sposób uwzględniają ryzyka ESG oraz wpływ swoich decyzji inwestycyjnych na czynniki środowiskowe i społeczne.
Dla MŚP SFDR nie stanowi bezpośredniego obowiązku regulacyjnego, jednak jego wpływ jest coraz bardziej odczuwalny w codziennej działalności, szczególnie w relacjach z inwestorami, instytucjami finansowymi i dużymi kontrahentami.
Inaczej mówiąc, jeśli inwestujesz pieniądze przez fundusz inwestycyjny, bank lub firmę zarządzającą aktywami, SFDR wymaga, aby instytucje te informowały, czy i jak biorą pod uwagę ryzyka związane z ESG oraz jaki wpływ mają ich inwestycje na środowisko czy społeczeństwo.
Rozporządzenie wprowadza podział produktów finansowych na trzy kategorie:
- Art. 6 SFDR – produkty niezrównoważone (nie biorą ESG pod uwagę),
- Art. 8 SFDR – produkty promujące cechy środowiskowe lub społeczne,
- Art. 9 SFDR – produkty mające za cel zrównoważone inwestycje.
Instytucje zarządzające funduszami lub udzielające finansowania mają obowiązek ujawniać nie tylko poziom ESG produktu, ale również tzw. Główne Niepożądane Skutki (PAI – Principal Adverse Impacts), czyli negatywny wpływ inwestycji np. na emisje gazów cieplarnianych, różnorodność biologiczną, zużycie wody czy warunki pracy.
Mimo że MŚP nie są zobowiązane do raportowania zgodnie z SFDR, ich partnerzy finansowi już tak. Oznacza to, że każda firma ubiegająca się o finansowanie (np. z funduszy VC, banków czy leasingów) może zostać poproszona o dostarczenie informacji ESG, które są niezbędne, aby inwestor lub kredytodawca mógł wywiązać się z własnych obowiązków wynikających z SFDR.
Oznacza to dla MŚP wzrost oczekiwań ze strony instytucji finansowych. MŚP mogą być proszone o dane środowiskowe tj. emisje CO₂, zużycie energii, społeczne tj. polityki różnorodności czy ładu korporacyjnego tj. struktura nadzorcza. Często takie prośby są kierowane przez instytucje finansowe w postaci ankiet ESG stanowiących załącznik do dokumentacji kredytowej.
Może także pojawić się presja ze strony dużych kontrahentów i inwestorów. Firmy objęte obowiązkiem raportowania ESG (np. w ramach CSRD) wymagają od swoich dostawców informacji, które będą im potrzebne do raportów, w tym SFDR.
W praktyce skutek stosowania rozporządzenia SFDR przez instytucje finansowe jest taki, że jeśli np. firma produkcyjna poszukująca leasingu na park maszynowy, to firma leasingowa powinna zaoferować lepsze warunki finansowania dla projektów zgodnych z ESG. Aby skorzystać z tej oferty, MŚP musi dostarczyć dane o efektywności energetycznej maszyn oraz planie redukcji emisji CO₂.
Dlaczego Taksonomia i SFDR są ze sobą powiązane?
Instytucje finansowe, objęte obowiązkiem raportowania SFDR, muszą określać, w jakim stopniu ich portfele inwestycyjne spełniają kryteria taksonomii. Oznacza to, że aby fundusz inwestycyjny mógł zadeklarować, że inwestuje w „zielone” projekty, musi opierać się na danych dostarczonych przez firmy – np. dane o emisjach, efektywności energetycznej czy udziale działalności zrównoważonej.
Dlatego też, nawet jeśli MŚP nie są objęte bezpośrednio taksonomią, mogą zostać poproszone przez swoich partnerów biznesowych lub inwestorów o przekazywanie odpowiednich informacji.
Czy MŚP muszą się przejmować raportowaniem?
Formalnie, obecnie obowiązki raportowania zgodnie z Taksonomią UE i SFDR dotyczą:
- Dużych firm objętych dyrektywą NFRD (obecnie CSRD),
- Banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych,
- Spółek giełdowych powyżej 500 pracowników (obecnie 250 od CSRD),
W przyszłości taksonomia będzie wprost dotyczyć średnich i niektórych małych firm w łańcuchach dostaw, które będą musiały co roku sporządzać raport ze swoich działań. To oznacza, że nawet jeśli firma nie podlega bezpośrednio obowiązkowi raportowania, może zostać poproszona o dane przez kontrahentów, banki lub inwestorów, którzy sami muszą raportować.
Wynika to z kilku powodów:
MŚP są elementem łańcuchów dostaw. Większe firmy, które muszą raportować dane niefinansowe (np. zgodnie z Dyrektywą CSRD), zaczynają oczekiwać podobnych danych od swoich dostawców i podwykonawców tj. MŚP. Chcąc utrzymać współpracę z dużymi klientami, MŚP będą musiały dostosować sposób raportowania swoich odbiorców.
Łatwiejszy dostęp do finansowania. Banki, fundusze i instytucje publiczne już dziś oceniają projekty inwestycyjne pod kątem zgodności z taksonomią. Przedsiębiorca, który chce uzyskać kredyt inwestycyjny, leasing czy dotację na zielone technologie, może być zobowiązany do przedstawienia danych ESG. W zamian może liczyć na bardziej przystępne warunki finansowania, gdyż projekty zgodne z taksonomią mają wyższy priorytet w bankowych portfelach.
Wzrost konkurencyjności i poprawa wizerunku. Coraz częściej klienci (zwłaszcza B2B) wybierają dostawców o niższym śladzie węglowym. Transparentność i zgodność z regulacjami może stać się przewagą konkurencyjną.
Wdrożenie zasad taksonomii wiąże się małych i średnich firm z wieloma plusami.
Dostęp do preferencyjnego finansowania. Projekty zgodne z taksonomią częściej otrzymują korzystne warunki kredytowe i dotacje.
Budowanie reputacji. Firmy transparentne środowiskowo i społecznie są postrzegane jako bardziej wiarygodne i innowacyjne. Działa to na korzyść w relacjach z klientami, inwestorami i pracownikami.
Przygotowanie na przyszłość. Z czasem dyrektywa CSRD rozszerzy obowiązki raportowania także na niektóre MŚP. Wczesne wdrożenie standardów ESG pozwala uniknąć kosztownej rewolucji w ostatniej chwili.
Optymalizacja procesów. Analiza wpływu środowiskowego często ujawnia obszary, w których można zredukować koszty operacyjne, np. przez mniejsze zużycie energii, zmniejszenie odpadów czy recykling.
Przedsiębiorca może ocenić czy jego działania są zgodne z taksonomią poprzez zastosowanie trzech kroków.
- Identyfikacja działalności kwalifikującej się – lista obejmuje m.in. produkcję energii, transport, budownictwo, przemysł, gospodarkę wodno-ściekową itd.
- Ocena, czy działalność wnosi istotny wkład w jeden z celów – zgodnie z technicznymi kryteriami (np. emisja CO₂ na kWh).
- Sprawdzenie spełnienia zasad DNSH.
Są jednak minusy taksonomii i wyzwania z nią związane.
Koszty wdrożenia. Wdrożenie systemu zbierania danych ESG, zatrudnienie doradców lub zakup odpowiednich narzędzi IT może być kosztowne dla małych firm.
Złożoność regulacji. Taksonomia i SFDR to skomplikowane akty prawne, często aktualizowane. Dla osób bez wiedzy prawniczej czy środowiskowej ich interpretacja może być trudna.
Brak jednoznacznych narzędzi dla MŚP. Obecnie większość przewodników i narzędzi raportowych jest tworzona z myślą o dużych spółkach. MŚP często muszą dostosowywać rozwiązania „na własną rękę”. Tę potrzebę zauważa coraz więcej firm, które oferują aplikacje, które ułatwiają zbieranie danych i ich raportowanie.
Najczęstsze obawy MŚP związane z ESG według badań przeprowadzonych przez Europejski Bank Inwestycyjny w 2022 roku wskazywały na brak wiedzy technicznej (45% badanych), wysokie koszty początkowe (32%), brak zasobów kadrowych (18%).
Co związku z tym mogą zrobić MŚP już dziś?
Zacząć od audytu środowiskowego, nawet uproszczonego: ile firma zużywa energii, jakie są emisje, jak gospodaruje odpadami oraz wdrażać zasadę „małych kroków” tak by uniknąć wdrażania pełnych standardów. Dobrze prowadzona dokumentacja środowiskowa, rejestry odpadów, czy analiza efektywności energetycznej to już dobry początek. W zebraniu danych pomagają aplikacje specjalnie dedykowane zagadnieniu ESG. Niektóre banki oferują dostęp do tego typu narzędzi w ramach prowadzonego konta bankowego. Aplikacje te liczą ślad węglowy i pomagają w ustaleniu strategii działania zmierzającej do zrównoważonej działalności firmy. Plusem takich aplikacji jest to, że są one aktualizowane wraz ze zmianami przepisów. Przedsiębiorca może skoncentrować się na swojej działalności.
Podsumowanie
Taksonomia UE i SFDR to nie tylko obowiązki, ale także szansa na transformację ku bardziej konkurencyjnemu, nowoczesnemu i odpornemu modelowi prowadzenia biznesu. Dla MŚP oznacza to pewne wyzwania – od kosztów po brak jasnych wytycznych – ale też konkretne korzyści, zwłaszcza w dostępie do finansowania i zdobywaniu zaufania partnerów biznesowych.
Choć dziś wielu właścicieli małych firm jeszcze nie odczuwa skutków tych regulacji, zmiany klimatyczne, oczekiwania inwestorów i konsumenci wymuszają coraz większą przejrzystość. Dobrze przygotowane MŚP mogą w tej transformacji nie tylko przetrwać – ale również zyskać.
Dla MŚP oznacza to potrzebę budowy kompetencji ESG – nie tylko dla spełnienia oczekiwań rynku, ale także jako element strategii rozwoju.
Dodatkowe źródła i przewodniki
- Komisja Europejska – Taksonomia UE
https://finance.ec.europa.eu/sustainable-finance/tools-and-standards/eu-taxonomy-sustainable-activities_en - Komisja Europejska – SFDR
https://finance.ec.europa.eu/sustainable-finance/disclosures/sustainable-finance-disclosure-regulation-sfdr_en - Platforma ds. Zrównoważonego Finansowania (EU Platform)
https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/banking-and-finance/sustainable-finance_en
