„Dzień dobry, wysyłamy krótką ankietę — prosimy o uzupełnienie danych dotyczących zużycia energii, emisji CO2 i zasad współpracy z dostawcami.”
Brzmi znajomo? Dla wielu małych i średnich firm to już codzienność. Raz pyta duży klient, innym razem bank, a czasem zagraniczny kontrahent. I choć za każdym razem pytania są trochę inne, sprowadzają się do jednego: jak prowadzicie swój biznes i jaki macie wpływ na otoczenie?
To właśnie w takich sytuacjach ESG przestaje być czymś „dla korporacji”, a zaczyna dotyczyć nas wszystkich. Bo nawet jeśli Twoja firma nie ma obowiązku raportować według europejskich standardów, to bardzo możliwe, że jest częścią łańcucha wartości większego przedsiębiorstwa, które już to robi. I właśnie dlatego prędzej czy później ktoś zapyta Cię o dane, które – z pozoru – wydają się nie mieć z Tobą wiele wspólnego.
Problem w tym, że dla większości firm takie pytania brzmią jak język z innej planety. A przecież chodzi o coś bardzo prostego: o zrozumienie, jak nasze działania wpływają na innych, i jak inni wpływają na nas. Innymi słowy – gdzie w naszym łańcuchu wartości powstają ryzyka i szanse, które mogą zadecydować o przyszłości firmy.
Zrozumienie tego łańcucha to dziś nie tylko wymóg dużych organizacji, ale coraz częściej przewaga konkurencyjna małych i średnich przedsiębiorstw. Bo ten, kto potrafi pokazać, że zna swój wpływ, lepiej zarządza ryzykiem i dba o odpowiedzialne relacje z partnerami, staje się po prostu bardziej wiarygodnym i atrakcyjnym partnerem w biznesie.
Nie działasz w próżni
Każda firma – bez względu na wielkość czy branżę – jest częścią większej układanki. Sprzedajesz produkty lub usługi komuś, kto z kolei dostarcza je dalej, a na końcu łańcucha stoi klient końcowy, inwestor lub duża spółka, która raportuje dane ESG. W efekcie nawet jeśli Twoja firma formalnie nie musi raportować, to i tak staje się częścią raportu kogoś innego.
W praktyce oznacza to, że ESG zaczyna się „rozlewać” po całej gospodarce. Duże firmy, zobowiązane do raportowania według europejskich standardów, nie mogą już pisać
o zrównoważonym rozwoju w oderwaniu od swoich partnerów. Potrzebują danych od dostawców, przewoźników, podwykonawców czy firm usługowych – czyli właśnie od MŚP. Dlatego coraz częściej pytania o emisje, zużycie energii, odpady czy politykę pracowniczą trafiają nie do działów raportowania korporacji, ale do skrzynek przedsiębiorców, którzy jeszcze niedawno o ESG nawet nie słyszeli.
Z drugiej strony, ten trend nie musi być zagrożeniem. Dla wielu firm może stać się szansą na wzmocnienie pozycji w łańcuchu wartości. Bo jeśli potrafisz odpowiedzieć na pytania klienta lub kontrahenta konkretnie i spójnie – pokazując, że znasz swój wpływ i masz świadomość ryzyk – zyskujesz nie tylko spokój, ale i przewagę. Takie firmy są postrzegane jako bardziej wiarygodne, stabilne i przygotowane na przyszłość.
Świat biznesu coraz mocniej przesuwa się w stronę współpracy opartej na danych i zaufaniu. W tym kontekście znajomość własnego łańcucha wartości staje się nie dodatkiem, lecz warunkiem uczestnictwa w grze. Bo żeby rozwijać się razem z partnerami, trzeba mówić tym samym językiem – a ten język to dziś ESG.
Czym właściwie jest łańcuch wartości?
Łańcuch wartości to nic innego jak sieć powiązań, w której działa Twoja firma. To wszystkie osoby, firmy i procesy, które uczestniczą w tworzeniu produktu lub usługi — od momentu pozyskania surowca, aż po klienta końcowego. To Twoi dostawcy, podwykonawcy, dystrybutorzy, ale też partnerzy technologiczni, transportowi, a nawet firmy zajmujące się recyklingiem Twoich odpadów.
Każdy z tych elementów wnosi coś do ostatecznego efektu, a jednocześnie może generować określony wpływ lub ryzyko — środowiskowe, społeczne, etyczne czy finansowe. Jeśli Twój dostawca nie przestrzega norm pracy, wpływa to nie tylko na jego reputację, ale również na Twoją. Jeśli partner logistyczny nie dba o efektywność energetyczną, to jego emisje mogą zostać doliczone do Twojego śladu węglowego. I odwrotnie – jeśli Twoja firma wprowadza usprawnienia, ogranicza odpady lub dba o zrównoważone materiały, ten pozytywny wpływ „przechodzi dalej” w łańcuchu.
Właśnie dlatego w raportach ESG coraz częściej pojawia się pojęcie „odpowiedzialnego łańcucha wartości”. Chodzi o to, by zrozumieć, gdzie w tym łańcuchu powstają ryzyka i szanse – i jak można nimi zarządzać. Nie po to, żeby wypełnić tabelkę w Excelu, ale żeby świadomie budować relacje z partnerami, unikać niepotrzebnych problemów i lepiej reagować na zmiany w otoczeniu.
W dużych firmach ta analiza jest rozbudowana i wymaga zbierania danych z wielu źródeł. Ale w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw chodzi raczej o zdroworozsądkowe podejście – o poznanie, kto jest w Twoim łańcuchu wartości i jak jego działania mogą wpływać na Ciebie (oraz odwrotnie). To proste pytania: od kogo kupuję, komu sprzedaję, kto jest po drodze i co może pójść nie tak?
Bo świadomość tych zależności to pierwszy krok, by zyskać kontrolę nad tym, co dzieje się wokół Twojego biznesu – zanim ktoś inny zacznie to kontrolować za Ciebie.
Z czego właściwie składa się łańcuch wartości?
Aby dobrze zrozumieć swój łańcuch wartości, warto spojrzeć na niego z trzech perspektyw.
Z jednej strony mamy upstream – czyli wszystko, co dzieje się zanim Twój produkt lub usługa trafi na rynek. To etap „do góry łańcucha”: dostawcy surowców, podwykonawcy, producenci komponentów, firmy transportowe i usługowe. To tutaj powstają pierwsze wpływy środowiskowe i społeczne – zużycie energii, emisje, warunki pracy, zużycie wody, odpady.
W środku łańcucha jest Twoja organizacja, czyli to, co dzieje się w Twojej firmie: procesy produkcyjne, zarządzanie personelem, polityka zakupowa i energetyczna, bezpieczeństwo pracy, szkolenia czy działania na rzecz ograniczania wpływu na środowisko. To w tym miejscu masz największy wpływ i kontrolę nad decyzjami, które później oddziałują na cały łańcuch wartości – zarówno upstream, jak i downstream.
Z drugiej strony mamy downstream – czyli wszystko, co dzieje się po tym, jak produkt lub usługa opuści Twoją firmę. To dystrybutorzy, sprzedawcy, klienci, partnerzy serwisowi,
a czasem nawet użytkownicy końcowi. Na tym etapie pojawiają się pytania o wpływ produktu na środowisko, możliwość jego recyklingu, bezpieczeństwo użytkowania czy efektywność energetyczną.
Te trzy perspektywy – upstream, organizacja i downstream – tworzą pełny obraz tego, jak Twoja firma funkcjonuje w otoczeniu. W analizie łańcucha wartości nie chodzi o to, żeby znać każdy szczegół każdego partnera, ale żeby rozumieć, gdzie powstają największe ryzyka i szanse. Dzięki temu wiesz, na co zwrócić uwagę w rozmowie z dostawcami, a co warto wykorzystać jako przewagę w relacji z klientami.
Takie spojrzenie – „z góry, środka i z dołu” – jest dziś jednym z kluczowych elementów raportowania ESG i analizy podwójnej istotności. Pomaga zobaczyć nie tylko wpływy
i zależności, ale też to, gdzie Twoja firma naprawdę tworzy wartość.
Jak przygotować firmę na pytania od klientów i kontrahentów?
Pierwszym krokiem jest uporządkowanie wiedzy o własnym łańcuchu wartości. Nie chodzi
o to, by od razu tworzyć szczegółowe raporty czy wypełniać dziesiątki arkuszy kalkulacyjnych, ale by mieć świadomość, skąd pochodzą dane, o które możesz być poproszony. Dobrze jest zacząć od prostego zestawienia: kto dostarcza Ci surowce, z kim współpracujesz przy produkcji, kto odpowiada za transport, dystrybucję, serwis czy obsługę klienta. To mapa Twojego łańcucha wartości – punkt wyjścia do dalszych działań.
Kolejny etap to zrozumienie, jakie informacje mogą być potrzebne Twoim partnerom. Najczęściej dotyczą one kilku powtarzających się obszarów: zużycia energii, emisji gazów cieplarnianych, zarządzania odpadami, polityk pracowniczych, zasad etyki w biznesie czy bezpieczeństwa pracy. Warto zebrać podstawowe dane już teraz – nawet jeśli nikt jeszcze o nie pyta – aby w przyszłości móc szybko i rzetelnie odpowiedzieć na ankietę lub zapytanie kontrahenta.
Nie musisz tworzyć rozbudowanego systemu ESG. W wielu przypadkach wystarczy uporządkowanie informacji, które już posiadasz: rachunki za energię, polityka BHP, regulaminy wewnętrzne, procedury zakupowe, umowy z dostawcami czy dane dotyczące odpadów. Kiedy masz to zebrane w jednym miejscu, przygotowanie odpowiedzi na pytania partnerów staje się znacznie prostsze.
Jakie narzędzia i rozwiązania mogą pomóc w analizie łańcucha wartości?
Choć pojęcie „analiza łańcucha wartości” może brzmieć skomplikowanie, w praktyce nie wymaga specjalistycznego oprogramowania ani dużych inwestycji. Najważniejsze to uporządkować dane i wiedzieć, gdzie ich szukać. Wiele małych i średnich firm z powodzeniem zaczyna od prostych, dostępnych narzędzi, które pomagają zrozumieć powiązania i wpływy
w działalności biznesowej.
Aby uporządkować ten proces i ułatwić pierwsze kroki, warto zacząć od narzędzi, które pozwalają szybko uchwycić kluczowe zależności w łańcuchu wartości. Nie muszą to być zaawansowane systemy — liczy się przede wszystkim ich praktyczność i zdolność do porządkowania informacji. Poniżej przedstawiam zestaw rozwiązań, które najczęściej okazują się najbardziej użyteczne na etapie wstępnej analizy:
- Prosta mapa dostawców i partnerów
Warto zacząć od stworzenia listy głównych dostawców, podwykonawców i odbiorców. Można to zrobić w arkuszu Excel. Zaznacz, kto odpowiada za które etapy procesu, jakie produkty lub usługi dostarcza i jakie potencjalne ryzyka się z tym wiążą (np. brak danych
o emisjach, problemy z jakością, warunki pracy).
- Checklista pytań z obszaru ESG
Przygotuj prosty zestaw pytań, które mogą pojawić się w ankietach od klientów.
Na przykład:
- Czy posiadamy dane o zużyciu energii i paliw?
- Czy monitorujemy ilość odpadów lub sposób ich zagospodarowania?
- Czy mamy politykę etyki, równego traktowania lub bezpieczeństwa pracy?
- Czy wiemy, jak nasi dostawcy podchodzą do kwestii środowiskowych i społecznych?
Taką checklistę można wypełniać raz do roku i aktualizować w miarę zmian w firmie.
- Prosty rejestr danych z obszaru ESG
To nic innego jak jedno miejsce, w którym zbierasz wszystkie potrzebne informacje: rachunki za energię, faktury za odpady, polityki wewnętrzne, certyfikaty dostawców czy wyniki audytów. Dzięki temu, gdy pojawi się zapytanie od klienta lub kontrahenta, nie musisz szukać dokumentów w kilku miejscach – wystarczy sięgnąć do jednego pliku.
- Wsparcie zewnętrzne
Coraz więcej organizacji branżowych, izb gospodarczych i firm doradczych oferuje bezpłatne lub niskokosztowe narzędzia do samooceny ESG. Warto z nich korzystać, zwłaszcza jeśli chcesz porównać swoje wyniki z innymi firmami z branży lub przygotować się na bardziej szczegółowe wymagania klientów.
Analiza łańcucha wartości nie polega więc na skomplikowanych obliczeniach, lecz na świadomym podejściu do danych i relacji. Im lepiej rozumiesz, jak funkcjonuje Twoja sieć dostaw i współpracy, tym łatwiej reagujesz na zmiany i odpowiadasz na oczekiwania partnerów.
