Truizmem jest stwierdzenie, że prowadzenie działalności gospodarczej immanentnie wiąże się z ryzykiem, wielu o tym ryzyku słyszało. Czasem jednak to ryzyko się ziszcza, a firma przechodzi przez kryzys. Czy wtedy musi upadać, ciągnąc za sobą przedsiębiorcę i jego wierzycieli? A może znalazłoby się rozwiązanie inne, bardziej konstruktywne dla wszystkich zaangażowanych podmiotów?
Dyrektywa Drugiej Szansy – unijne podstawy
Jeszcze w 2016 roku w preambule Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej ram restrukturyzacji zapobiegawczej (...), zwanej Dyrektywą Drugiej Szansy, pisano:
„Aby zachęcać do przedsiębiorczości, nie można stygmatyzować przedsiębiorców i zarządzających przedsiębiorstwami, kiedy ich uczciwe starania zakończyły się niepowodzeniem. Nie należy zniechęcać osób fizycznych do podejmowania działalności gospodarczej ani odmawiać im możliwości skorzystania z drugiej szansy. Według szacunków zaoferowanie uczciwym przedsiębiorstwom prawdziwej drugiej szansy ponownego rozpoczęcia działalności gospodarczej przełożyłoby się na stworzenie 3 mln miejsc pracy w Europie."
Skala problemu w UE
W tamtym czasie szacowało się, że:
- ok. 600 przedsiębiorstw dziennie ogłasza upadłość na terenie UE
- co czwarte postępowanie ma charakter transgraniczny
- skutkowało to bezpośrednią stratą 1,7 mln miejsc pracy rocznie
Stworzenie, ale też ujednolicenie, ram prawnych do ratowania biznesów stanowiło konieczność.
Historia polskiej restrukturyzacji
Początki sięgają 1934 roku
Warto jedynie odnotować, że polski wątek holistycznego podejścia do zawierania układu między dłużnikiem a wierzycielami sięga jeszcze 1934 r. i prawa o postępowaniu układowem, jednak wobec grozy II Wojny Światowej narzędzia te nie zdążyły być w pełni wykorzystane. Na wielki powrót restrukturyzacji trzeba było długo czekać.
Ustawa z 2015 roku – fałszywy start
W 2015 roku uchwalono w Polsce ustawę prawo restrukturyzacyjne, która to pierwotnie przeszła bez większego echa. Stanowiła pewną nowinkę branżową, niszowe rozwiązanie, które raczej nie miało większego wpływu na rzeczywistość gospodarczą w kraju.
Przyczyny niepowodzenia:
- długość trwania postępowania
- brak ochrony majątku dłużnika w czasie rozpatrywania przez sąd wniosku
- brak wypracowanych narzędzi do realizacji celów ustawy
Przykład z praktyki – frustracja systemu
Mogę zobrazować bolączki tamego czasu na przykładzie mojego Klienta:
W 2018 roku złożył on wniosek o otwarcie przyśpieszonego postępowania układowego, który powinien był być rozpatrzony w dwa tygodnie (termin instrukcyjny). Przedsiębiorca zdecydował się na ten konkretny tryb postępowania z uwagi właśnie na czas. Tymczasem, gdy upłynęło ponad 6 miesięcy od zarejestrowania sprawy w sądzie, został zmuszony do sprzedaży majątku celem spłaty długów i zamknięcia firmy. Wniosek został wycofany, bo stał się bezprzedmiotowy – nie było już czego ratować.
Stąd w tamtych latach można było nawet zasługiwać na drugą szansę, ale ciężko było jej realnie oczekiwać.
Rewolucja pandemiczna
Pandemia COVID-19 zmieniła jednak zasady gry i branży insolwencyjnej wyszło to bardzo na dobre. Przyśpieszono prace nad platformą i postępowaniem, które zrewolucjonizowały rynek.
Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ)
Platforma to Krajowy Rejestr Zadłużonych – system teleinformatyczny, będący od grudnia 2021 r. habitatem postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych.
Koniec z:
- ryzami papieru
- tradycyjną korespondencją
- zamawianiem akt do przeglądania w czytelni sądu
- bieganiem na pocztę, aby przesłać pismo w terminie
Postępowanie o zatwierdzenie układu
Zmieniony produkt restrukturyzacyjny to postępowanie o zatwierdzenie układu. Od rozpoczęcia funkcjonowania KRZ to postępowanie zmieniło obraz przechodzenia przez kryzys w polskim biznesie.
Dynamiczny wzrost popularności:
- 2021 r.: około 30 postępowań miesięcznie
- 2023 r.: ponad 300 postępowań miesięcznie
Od stycznia 2022 r. liczba postępowań restrukturyzacyjnych w Polsce wystrzeliła w kosmos i chociaż obecnie dynamika wzrostu hamuje, to nic nie wskazuje na to, aby sam trend miał się zatrzymać.
Czym jest restrukturyzacja?
To ingerencja w strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa oraz strukturę jego zobowiązań tak, aby wypracować nowy model funkcjonowania oraz spłaty należności, dostosowany do nowych warunków rynkowych.
Cele restrukturyzacji:
- przedsiębiorstwo ma uniknąć upadłości
- wierzyciele mają odzyskać więcej środków, niż miałoby to miejsce w przypadku likwidacji biznesu
Ochrona w trakcie postępowania
Przeprowadzenie takiego procesu i rzeczywista pomoc możliwe są tylko w warunkach zabezpieczenia majątku dłużnika, przez co w trakcie trwania postępowania co do zasady:
- nie można kierować zabezpieczeń ani egzekucji
- nie można wypowiadać kluczowych dla funkcjonowania firmy umów
- przedsiębiorca nie ma obowiązku (a w niektórych trybach ma zakaz!) regulowania zobowiązań wchodzących do układu
Brzmi jak świetny produkt i w istocie tak bardzo często jest.
Perspektywa wierzycieli
Tysiąc złotych długu to problem dłużnika. Milion złotych to problem wierzyciela.
Każdy uczciwy przedsiębiorca ma prawo do drugiej szansy. Nietrudno się domyślić, że tak uniwersalna ochrona może powodować reakcje alergiczne wśród wierzycieli. Częstokroć podejmowali oni wcześniej aktywne działania, aby swoją należność zwindykować, czekali na opłacenie faktury miesiącami, albo nawet latami tkwili w sądzie podczas sprawy o zapłatę.
Dylemat sprawiedliwości
Już otrzymali tytuł wykonawczy, już mieli iść do komornika, a tymczasem... Dokonano obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych i kontaktuje się z nimi nadzorca układu. Czy takie rozwiązanie w ogóle można uznać za sprawiedliwe? Najczęściej tak.
Interes indywidualny vs. zbiorowy
Powyższe wynika z rozróżnienia interesu indywidualnego wierzyciela z interesem wszystkich wierzycieli.
Mechanizm destrukcyjny egzekucji indywidualnej:
- Wszczęte przez jednego wierzyciela postępowanie egzekucyjne zablokuje możliwości płatnicze dłużnego przedsiębiorstwa
- Firma nie będzie mogła dalej prowadzić normalnej działalności gospodarczej
- Nie będzie uzyskiwać dochodu
- Powstaną większe zatory płatnicze
- Sytuacja będzie eskalować dalej, skutkując większym pokrzywdzeniem pozostałych wierzycieli
W postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli wierzyciel nie posiada zabezpieczenia rzeczowego, dominuje zasada „kto pierwszy ten lepszy". Czy ta perspektywa wydaje się sprawiedliwa? Zdecydowanie nie.
Holistyczne podejście
Stąd restrukturyzacja i upadłość to jedyne zbiory narzędzi prawnych przewidujących całościowe odniesienie się do długów danego podmiotu. Mogą one służyć:
- wypracowaniu układu i wyjściu z kryzysu
- przeprowadzeniu kontrolowej upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa, przy zabezpieczeniu członków zarządu
Aktywna rola wierzycieli
Pozostaje w obiektywnym interesie wierzycieli, aby brać aktywny udział w tych postępowaniach:
- sytuacja dłużnika zostanie przedstawiona im jak na talerzu
- powinno to ułatwić podejmowanie decyzji w sprawie propozycji układowych
Zasada proporcjonalności ryzyka:
- Jeżeli ktoś zalega nam tysiąc złotych – najprawdopodobniej możemy wpisać taką stratę w ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej
- Jeżeli jednak zalega nam milion złotych – powinniśmy poważnie zainteresować się możliwościami odzyskania tego zobowiązania, albo przynajmniej minimalizowaniem szkody
Każdy stosunek obligacyjny ma dwa końce – jak kij.
Ograniczenia i specyfika narzędzia
Restrukturyzacja nie zawsze stanowi panaceum na problemy przedsiębiorcy. Pozostaje też narzędziem bardzo zniuansowanym i specjalistycznym, przez co jego zrozumienie i przeprocesowanie wymaga wsparcia eksperta.
Zaopatrzeni w wiedzę z prawa insolwencyjnego możemy jednak poprawnie rozpoznawać ryzyka dla:
- biznesu
- kadry zarządzającej
- dłużników
- wierzycieli
Podpowiadać rozwiązania, które jeszcze nie tak dawno w ogóle nie były możliwe.
Zapowiedź cyklu artykułów
W kolejnych artykułach postaram się członkom Zachodniej Izby Gospodarczej przybliżyć tę magiczną krainę, w której potrafią dziać się niesłychane rzeczy, istotnie jakby za sprawą zaklęć.
Tematy do omówienia:
- rozpoznawanie ryzyka w biznesie
- narzędzia restrukturyzacji
- procedury upadłościowe
- wady i zalety poszczególnych rozwiązań
- zasady odpowiedzialności członków zarządu
- zabezpieczenie kadry zarządzającej
Życzę Państwu miłej lektury, zachęcam do sygnalizowania interesujących Państwa tematów – może stworzymy wydarzenie w ramach #ZIGMasterclass.
