W artykule pt. „Pakiet OMNIBUS - co (nie) zostało ogłoszone przez Komisję Europejską 26 lutego 2025.” opowiedzieliśmy o zmianach dotyczących raportowania ESG, które wywołały zbiorową euforię u przedsiębiorców przerażonych (zresztą słusznie) poziomem komplikacji i kosztami tych regulacji.
W tym samym artykule wspomnieliśmy także o informacji przekazanej równolegle przez Komisję Europejską na temat „Paktu dla czystego przemysłu” czyli Clean Industrial Deal.
Przypomnijmy, że CID to inicjatywa, której celem jest uczynienie dekarbonizacji siłą napędową wzrostu europejskiego przemysłu oraz zapewnienie Europie pozycji światowego lidera w dziedzinie czystych technologii przy jednoczesnym zmniejszeniu zależności od zasobów zewnętrznych. Upraszczanie przepisów, inwestycje i dostęp do przystępnej cenowo zrównoważonej energii to główne wskazane przez Komisję czynniki, które mogą pobudzić wzrost europejskiego przemysłu.
Pakt dla czystego przemysłu koncentruje się przede wszystkim na zielonej produkcji, bezpieczeństwie energetycznym i gospodarce obiegu zamkniętego, a jego głównym celem jest ograniczenie emisji o 90% do 2040 r. Sercem paktu jest skupienie się równocześnie na energochłonnych gałęziach przemysłu i sektorze czystych technologii. Połączenie obydwu tych obszarów poprzez innowacyjne rozwiązania postrzegane jest jako klucz do osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.
Wiele firm z sektora czystych technologii ma trudności z rozwojem i wprowadzaniem swoich rozwiązań na skalę przemysłową. CID ma pomóc innowacyjnym firmom poprzez ułatwienie dostępu do kapitału oraz stworzenie środowiska przemysłowego, które sprzyja zrównoważonej produkcji, obiegowi zamkniętemu i innowacjom, a jednocześnie przeciwdziała narażeniu Europy na niestabilność geopolityczną i rosnącą konkurencję światową.
Z kolei energochłonne gałęzie przemysłu wymagają pilnego wsparcia w zakresie dekarbonizacji i elektryfikacji. Sektor ten boryka się z wysokimi kosztami energii, nieuczciwą globalną konkurencją i skomplikowanymi regulacjami, co szkodzi jego konkurencyjności. Czyste technologie mają zasadnicze znaczenie dla przyszłej konkurencyjności i wzrostu.
Jednym z istotnych elementów CID jest też idea gospodarki obiegu zamkniętego, która może pomóc zmaksymalizować ograniczone zasoby UE i zmniejszyć nadmierną zależność od dostawców surowców z krajów trzecich.
I last but not least - łańcuch wartości. Nie powinno się patrzeć na przedsiębiorstwo jako wyizolowany obiekt. Spojrzenie na proces produkcji poprzez pryzmat łańcucha wartości pozwoli na usunięcie barier, wykorzystanie synergii i dostosowanie działań na poszczególnych etapach w konkretnych sektorach.
W lutowym komunikacie na temat Clean Industrial Deal Komisja Europejska wyspecyfikowała sześć istotnych elementów, które będą miały istotny wpływ na sukces europejskiego przemysłu:
- niższe koszty energii,
- zwiększenie popytu na czyste produkty,
- finansowanie czystej transformacji,
- gospodarka obiegu zamkniętego i dostęp do materiałów,
- działania na skalę globalną,
- umiejętności pracowników i wysokiej jakości miejsca pracy.
Niższe koszty energii
Przystępna cenowo energia jest podstawą konkurencyjności. W związku z tym Komisja przyjęła plan działania na rzecz przystępnej cenowo energii (Action Plan on Affordable Energy) , aby obniżyć rachunki za energię dla przemysłu, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Nowe regulacje mają na celu:
- przyspieszenie wprowadzania czystej energii,
- elektryfikację i pomoc w stworzeniu nowych fizycznych połączeń międzysystemowych,
- zwiększenie efektywności wykorzystania energii,
- zmniejszenie zależności od importowanych paliw kopalnych.
Zwiększenie popytu na czyste produkty
Tak zwany „Akt o akceleratorze dekarbonizacji przemysłu” (Industrial Decarbonisation Accelerator Act) ma w zamyśle Komisji Europejskiej zwiększyć popyt na czyste produkty wytwarzane w UE poprzez wprowadzenie kryteriów zrównoważonego rozwoju, odporności i informacji "made in Europe" w zamówieniach publicznych i prywatnych. Wraz z przeglądem ram zamówień publicznych (Public Procurement Framework ) w 2026 r. Komisja planuje wprowadzić kryteria zrównoważonego rozwoju, odporności i europejskich preferencji w zamówieniach publicznych w sektorach strategicznych.
„Akt o akceleratorze dekarbonizacji przemysłu” wprowadzi również dobrowolne oznaczanie poziomu emisji dwutlenku węgla dla produktów przemysłowych, począwszy od stali w 2025 r., a następnie cementu. Komisja planuje uprościć i ujednolicić metodykę rozliczania emisji dwutlenku węgla. Etykiety emisji będą stanowić informację dla konsumentów i umożliwią producentom czerpanie korzyści z działań na rzecz dekarbonizacji.
Finansowanie czystej transformacji
W perspektywie krótkoterminowej w ramach Clean Industrial Deal uruchomione ma zostać ponad 100 mld euro na wsparcie czystej produkcji wytwarzanej w UE. Kwota ta obejmuje dodatkowe gwarancje w wysokości 1 mld euro w ramach obecnych wieloletnich ram finansowych (Multiannual Financial Framework).
Plan Komisji Europejskiej zakłada:
- Przyjęcie nowych ram pomocy państwa w ramach Paktu dla czystego przemysłu (Clean Industrial Deal State Aid Framework). Umożliwi to uproszczone i szybsze zatwierdzanie środków pomocy państwa na rozwój energii ze źródeł odnawialnych, wdrożenie dekarbonizacji przemysłu i zapewnienie wystarczających zdolności produkcyjnych w zakresie czystych technologii. Więcej na ten temat powiemy w następnym artykule.
- Wzmocnienie Funduszu Innowacyjnego i zaproponowanie stworzenia Banku Dekarbonizacji Przemysłu (Industrial Decarbonisation Bank) z funduszem w wysokości 100 mld euro, w oparciu o dostępne środki w Funduszu Innowacyjnym, dodatkowe dochody wynikające z części systemu handlu emisjami (ETS), a także z przegląd InvestEU.
- Zmianę rozporządzenia w sprawie InvestEU w celu zwiększenia zdolności InvestEU do ponoszenia ryzyka. Pozwoli to zmobilizować do 50 mld euro na dodatkowe inwestycje prywatne i publiczne, w tym w czyste technologie, czystą mobilność i ograniczenie ilości odpadów.
Grupa Europejskiego Banku Inwestycyjnego (European Investment Bank - EIB) uruchomi również szereg konkretnych nowych instrumentów finansowych w celu wsparcia Clean Industrial Deal.
EIB wprowadzi:
- „pakiet dotyczący produkcji elementów sieci energetycznych” (Grids manufacturing package) w celu zapewnienia kontrgwarancji i innego wsparcia w zakresie ograniczania ryzyka na rzecz producentów elementów sieci,
- wspólny pilotażowy program Komisji Europejskiej i EIB dotyczący kontrgwarancji dla umów zakupu energii elektrycznej (PPA) zawieranych przez MŚP i sektory energochłonne,
- instrument gwarancji na rzecz czystych technologii w ramach programu technologicznego UE (Tech EU programme ) wspieranego przez InvestEU.
Obieg zamknięty i dostęp do materiałów
Surowce krytyczne mają kluczowe znaczenie dla przemysłu. W związku z tym UE musi zapewnić dostęp do takich materiałów i ograniczyć ryzyko związane z nierzetelnymi dostawcami. Jednocześnie centralne miejsce gospodarki obiegu zamkniętego w strategii dekarbonizacji pomoże zmaksymalizować ograniczone zasoby UE.
W związku z tym Komisja zdecydowała o:
- ustanowieniu mechanizmu umożliwiającego europejskim przedsiębiorstwom zjednoczenie się i zagregowanie popytu na surowce krytyczne,
- utworzeniu Unijnego Centrum Surowców Krytycznych (EU Critical Raw Material Centre ) w celu wspólnego zakupu surowców w imieniu zainteresowanych przedsiębiorstw, żeby wykorzystać efekt skali w negocjowaniu lepszych cen i warunków.
- przyjęciu aktu o gospodarce o obiegu zamkniętym (Circular Economy Act) w 2026 r., aby przyspieszyć przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym i zapewnić efektywne wykorzystanie rzadkich materiałów, zmniejszyć zależność od globalnych dostawców i stworzyć wysokiej jakości miejsca pracy. Celem jest, aby do 2030 r. 24% materiałów pochodziło z gospodarki obiegu zamkniętego.
Działania na skalę globalną
UE bardziej niż kiedykolwiek potrzebuje wiarygodnych partnerów na arenie międzynarodowej. Oprócz obowiązujących i nowych umów handlowych Komisja planuje:
- uruchomienie pierwszych partnerstw na rzecz czystego handlu i inwestycji (Clean Trade and Investment Partnerships ) w celu dywersyfikacji łańcuchów dostaw i zawierania wzajemnie korzystnych umów,
- zapewnienie bezpieczeństwa i odporności gospodarczej przemysłu UE w obliczu globalnej konkurencji i niepewności geopolitycznej za pomocą szeregu instrumentów ochrony handlu i innych instrumentów,
- uproszczenie i wzmocnienie mechanizmu dostosowywania cen na granicach (Carbon Border Adjustment Mechanism - CBAM) z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla, który jest narzędziem UE służącym ustaleniu sprawiedliwej ceny dwutlenku węgla emitowanego podczas produkcji towarów wysokoemisyjnych.
Umiejętności pracowników i wysokiej jakości miejsca pracy
Pracownicy w UE muszą posiadać umiejętności niezbędne do wspierania przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, w tym umiejętności w zakresie czystych technologii, cyfryzacji i przedsiębiorczości.
Komisja ustanowi unię umiejętności (Union of skills), która będzie inwestować w pracowników, rozwijać umiejętności i tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy.
Erasmus+ wzmocni programy kształcenia i szkolenia w celu rozwoju wykwalifikowanej i zdolnej do dostosowania się siły roboczej oraz rozwiązania problemu niedoboru wykwalifikowanych pracowników w kluczowych sektorach, dzięki finansowaniu w wysokości do 90 mln euro.
CID będzie również koncentrował się na uniwersalnych czynnikach niezbędnych dla osiągnięcia konkurencyjności gospodarki:
- ograniczeniu biurokracji,
- wykorzystaniu skali wspólnego rynku,
- promowaniu wysokiej jakości miejsc pracy,
- lepszej koordynacji polityk na szczeblu unijnym i krajowym.
Założenia Clean Industrial Deal choć ambitne, wydają się dość spójne i oparte na konkretnych podstawach. Ale czy przedstawione szczegółowo w tym tekście „trzy literki” rzeczywiście pomogą zmienić reguły gry i zwiększyć konkurencyjność europejskiego przemysłu?
UE stoi przed koniecznością znalezienia równowagi pomiędzy zapewnieniem konkurencyjności unijnego przemysłu, a realizacją celów w zakresie klimatu i ochrony środowiska. Clean Industrial Deal ma być odpowiedzią na kwestię konkurencyjności, ale czy uda się utrzymać równowagę, a wzrost konkurencyjności nie odbędzie się kosztem środowiska?
Cele w zakresie zrównoważonego rozwoju należy uznać bez wątpienia za przewagę konkurencyjną Europy i europejskich przedsiębiorstw. Ale tylko pod warunkiem, że uda się wypracować rozwiązania, które służyć będą zarówno gospodarce, jak i środowisku oraz dobrostanowi społeczności.
Bardzo obiecujące są pomysły dodania kryteriów pozacenowych w przetargach publicznych, które na przykład mogłyby promować projekty przywracające do życia zdegradowane przyrodniczo tereny podczas budowy infrastruktury energetycznej czy drogowej.
Europejczycy stoją teraz przed trudnym wyborem: zaniechać dotychczasowych działań na rzecz zielonej transformacji pod hasłem utracenia przez Europę konkurencyjności, czy wybrać trudniejsze rozwiązanie, w którym konkurencyjność i zrównoważony rozwój nie wykluczają się, tylko wzajemnie się wzmacniają.
Nikt tego za nas nie zrobi, a wyznaczenie ambitnych celów emisyjnych to tylko początek wyjątkowo trudnej drogi.
Jeśli pójdą za tym inwestycje, edukacja, wdrażanie innowacji, likwidacja barier administracyjnych, wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorstw (a co najmniej brak przeszkód), to jest szansa, że Europa odzyska swoją pozycję gospodarczego lidera i nie stanie się to kosztem klimatu. Czy Clean Industrial Deal w tym pomoże? Na pewno się o tym przekonamy.
W kolejnym artykule pogłębimy temat „trzech literek” i omówimy pierwszy pakiet konkretnych regulacji CID przyjęty przez Komisje Europejską 25 czerwca tego roku, w tym dokument ustanawiający ramy pomocy państwa w ramach CID (Clean Industrial Deal State Aid Framework). To pierwszy z kilku etapów, który ma przybliżyć Unię Europejską do zrealizowania nowego celu klimatycznego do roku 2040. Jak powiedziała Pani Teresa Ribera z Komisji Europejskiej: „To najtrudniejsza misja naszego pokolenia.”. Warto więc się do niej dobrze przygotować.
Zdjęcia, jeśli nie zaznaczono inaczej, pochodzą z portalu: European Commission, official website - European Commission
