Clean Industrial Deal (CID) – coraz więcej konkretów na stole

W poprzednim artykule obszernie omówiliśmy temat nowej inicjatywy europejskiej „Clean Industrial Deal” („Pakt dla czystego przemysłu”). Zdecydowanie warto zwrócić na ten program uwagę, ponieważ stanowi on ogromną szansę dla wielu polskich przedsiębiorstw. Szansę tę dostrzegły firmy w krajach Zachodniej Europy i my również nie możemy jej przegapić. 

W kolejnych artykułach będziemy przybliżać założenia CID i kolejne akty wykonawcze. Światowa gospodarka się nie zatrzymuje, a reguły gry są bezlitosne (o ile w ogóle są jeszcze jakieś reguły!). Jeśli nie chcemy wypaść z tego wyścigu, to musimy wykorzystać każdą szansę, która się pojawia. A taką szansą dla Europy i Polski może być CID, przynoszący fundusze i uproszczone reguły ich pozyskiwania.

Przypomnijmy pokrótce podstawowe informacje na temat tego projektu.

Clean Industrial Deal to plan mający na celu przyspieszenie dekarbonizacji i konkurencyjności europejskiego przemysłu poprzez:

• pobudzenie innowacji,
• wzmocnienie biznesowej odporności. 

W związku z tym CID koncentruje się na dwóch głównych obszarach:

• energochłonnych gałęziach przemysłu w celu ochrony konkurencyjności przed wysokimi kosztami energii i nieuczciwą konkurencją globalną,
• sektorze czystych technologii, aby umożliwić ich rozwój w UE, ponieważ są kluczowym czynnikiem umożliwiającym konkurencyjność i dekarbonizację

Jak wskazano w najnowszym raporcie inwestycyjnym Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB Investment Report 2024/2025: Innovation, integration and simplification in Europe ), Europa ma silną pozycję w zakresie innowacji i handlu czystymi technologiami. Na przykład europejski eksport technologii niskoemisyjnych wzrósł od 2017 r. o 65 proc., w porównaniu z 79 proc. w przypadku Chin i tylko 22 proc. w przypadku Stanów Zjednoczonych. UE musi zadbać o utrzymanie i wzmocnienie tej przewagi konkurencyjnej, stąd więc stała się ona filarem programu CID.

Clean Industrial Deal skupia się na 6 podstawowych obszarach:‍

1. Energia w przystępnej cenie 

Ceny energii w Europie są wyższe niż u partnerów handlowych, co wpływa na konkurencyjność, zwłaszcza w sektorach energochłonnych. W ramach CID postulowane jest:

• Stworzenie planu działania w zakresie przystępnej cenowo energii;
• Rozwiązanie problemu niestabilnych cen poprzez zwiększenie atrakcyjności umów PPA (umów zakupu energii elektrycznej) dla użytkowników przemysłowych;
• Wspieranie przechodzenia na czystą energię produkowaną lokalnie.

CELE w tym obszarze to:

• Zwiększenie wskaźnika elektryfikacji w całej gospodarce z 21,3% do 32% w 2030 r.
• Instalacja 100 GW mocy elektrycznej ze źródeł odnawialnych rocznie do 2030 r.‍

‍2. Wzrost popytu na czyste produkty

Brak stabilnego i przewidywalnego popytu rynkowego na czyste produkty technologiczne wpływa negatywnie zarówno na rozwój sektora czystych technologii, jak i decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw. W związku z tym w CID pojawiły się kwestie:

• Wspierania popytu na czyste produkty wytwarzane w UE poprzez wprowadzenie kryteriów zrównoważonego rozwoju, odporności i europejskich preferencji w zamówieniach publicznych UE w sektorach strategicznych;
• Wprowadzenie specjalnej etykiety produktu wskazującej intensywność emisji dwutlenku węgla, aby umożliwić przedsiębiorstwom czerpanie "zielonej premii" i informowanie konsumentów.

CEL w tym obszarze to:

• Osiągnięcie poziomu 40% kluczowych komponentów dla produktów czystej technologii produkowanych lokalnie na rynku UE.

3. Finansowanie 

Jedną z bolączek Unii Europejskiej jest wciąż niewystarczająca ilość inwestycji wspierających dekarbonizację, elektryfikację i konkurencyjność przemysłu. Rozwiązaniem ma być CID, w ramach którego postuluje się:

• Zwiększenie zakresu działania i wzmocnienie roli funduszu innowacyjnego („Innovation Fund”)  poprzez większą synergię między istniejącymi instrumentami finansowania;
• Zwiększenie inwestycji prywatnych poprzez zmianę sposobu działania funduszu InvestEU; (Wyjaśnienie: Fundusz InvestEU jest mechanizmem gwarancyjnym przeznaczonym dla instytucji finansowych. Jego zadaniem jest zapewnienie gwarancji finansowania dla projektów inwestycyjnych. Poprzez zwiększenie zdolności do ponoszenia ryzyka, możliwe jest uruchomienie inwestycji długoterminowych bez konieczności angażowania środków budżetowych danego kraju i tym samym niegenerowanie długu publicznego.)
• Uproszczenie zasad pomocy na poziomie państwowym, które powinny zapewnić państwom członkowskim większą elastyczność we wspieraniu dekarbonizacji.

CEL w tym obszarze to:

• Pozyskanie inwestycji o wartości ponad 100 mld EUR wspierających transformację przemysłową.

4.Gospodarka obiegu zamkniętego i dostęp do materiałów

Poza zbyt małą ilością inwestycji, kolejną wielką bolączką jest duża zależność przemysłu UE od surowców krytycznych.  Dodatkowo cenne materiały nie są ponownie wykorzystywane w wystarczającym stopniu lub wręcz wyrzucane. W związku z tym pilną sprawą staje się:

• Zapewnienie niższych cen i większej dostępności surowców krytycznych na przykład poprzez organizowanie wspólnych zakupów (za pośrednictwem Unijnego Centrum Surowców Krytycznych \ EU Critical Raw Material Centre); 
• Wdrożenie nowego aktu o gospodarce obiegu zamkniętego w celu zmniejszenia zależności od importu surowców pierwotnych i stworzenia nowych możliwości biznesowych.

CEL w tym obszarze to:

• Zwiększenie wskaźnika wykorzystania materiałów o obiegu zamkniętym z obecnych 11,8% do 24% do 2030 r.

5. Rynki globalne i partnerstwa międzynarodowe 

UE dysponuje ograniczonymi zasobami surowców pierwotnych potrzebnych do przeprowadzenia czystej transformacji. Trwa globalny wyścig o dostęp do rynków, surowców i nowych technologii, którego wygranie wymagać będzie między innymi:

• Zapewnienia europejskim przedsiębiorstwom lepszego dostępu do rynków trzecich i niezbędnych czynników produkcji poprzez umowy handlowe oraz partnerstwa na rzecz czystego handlu i inwestycji, które zdywersyfikują źródła dostaw.

CEL w tym obszarze to:

• Zapewnienie jak największego udziału w światowym rynku czystych technologii, którego wartość szacuje się na 2 biliony USD w 2035 r.

6. Doskonalenie umiejętności pracowników

Przedsiębiorstwa potrzebują dostępu do pracowników o odpowiednich umiejętnościach. Oferowanie wysokiej jakości miejsc pracy i zapewnienie sprawiedliwej transformacji staje się jedną z nadrzędnych problemów do rozwiązania w ramach CID.

Działania, zaplanowane w ramach opisanych powyżej sześciu obszarów mają, w zamyśle Komisji Europejskiej, zwiększyć konkurencyjność europejskiej gospodarki, wzmocnić jej odporność oraz bezpieczeństwo gospodarcze i energetyczne, a także stworzyć stabilne i przyszłościowe miejsca pracy. 

A gra toczy się o niebagatelną stawkę. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej (the International Energy Agency) globalny rynek sześciu największych, masowo produkowanych, technologii czystej energii (fotowoltaika, turbiny wiatrowe, samochody elektryczne, baterie, elektrolizery i pompy ciepła) ma wzrosnąć do ponad 2 bilionów dolarów do 2035 r. Kluczowym elementem jest zatem czas i tempo wdrożenia planowanych zmian.

W przypadku Clean Industrial Deal tempo wdrożenia jest zaskakująco wysokie. Zaledwie kilka miesięcy po przedstawieniu CID została uruchomiona pierwsza porcja konkretnych działań. Pod koniec czerwca Komisja Europejska przyjęła  nowe ramy pomocy państwa wspierające CID (CISAF - Clean Industrial Deal State Aid Framework), aby umożliwić państwom członkowskim przyspieszenie rozwoju czystej energii, dekarbonizacji przemysłu i czystych technologii. 

CISAF określa warunki, na jakich państwa członkowskie mogą udzielać wsparcia na określone inwestycje i cele zgodnie z unijnymi zasadami pomocy państwa. Komisja zatwierdzi programy pomocy wprowadzone przez państwa członkowskie w celu pobudzenia czystego przemysłu, co umożliwi szybkie wprowadzenie pomocy indywidualnej.

CISAF ma obowiązywać do końca 2030 r. i zastępuje tymczasowe przepisy kryzysowe z okresu pandemii i kryzysu energetycznego (TCTF). Zapewnia więc dłuższą perspektywę dla działań i większą przewidywalność. Dodatkowo państwa UE zyskują szerokie możliwości bezpośredniego wsparcia transformacji przemysłu.

CISAF upraszcza zasady pomocy państwa w pięciu głównych obszarach: 

• upowszechnianie energii odnawialnej i paliw niskoemisyjnych; 
• tymczasowe ulgi w cenach energii elektrycznej dla odbiorców energochłonnych w celu zapewnienia przejścia na tanią czystą energię elektryczną; 
• dekarbonizacja istniejących zakładów produkcyjnych; 
• rozwój zdolności produkcyjnych w zakresie czystych technologii w UE, oraz 
• ograniczanie ryzyka związanego z inwestycjami w czystą energię, dekarbonizację, czyste technologie, projekty w zakresie infrastruktury energetycznej i projekty wspierające gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Warto zwrócić uwagę na następujące elementy dokumentu:

• "Szybka ścieżka" wprowadzania czystej energii. Nowe ramy pomocy państwowej obejmują wsparcie zarówno dla energii odnawialnej, jak i paliw niskoemisyjnych. Odnawialne źródła energii mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów w zakresie dekarbonizacji określonych w Clean Industrial Deal. CISAF wprowadza uproszczone procedury, aby umożliwić szybkie wdrożenie systemów energii odnawialnej. Paliwa niskoemisyjne, takie jak niebieski i zielony wodór, również odgrywają kluczową rolę w ograniczaniu emisji. Wspierają one transformację przedsiębiorstw w sektorach trudnych do dekarbonizacji, w których bardziej energooszczędne lub opłacalne opcje nie są jeszcze możliwe do wdrożenia.
• Nowe zasady dotyczące elastyczności i mechanizmów zdolności wytwórczych dają państwom członkowskim dodatkowe narzędzia do włączania odnawialnych źródeł energii elektrycznej o nieprzewidywalnej charakterystyce produkcji (tj. energii wiatrowej i słonecznej) do dostaw energii, przy jednoczesnym zapewnieniu konsumentom korzyści z niezawodnych dostaw energii elektrycznej. CISAF określa mechanizmy zdolności wytwórczych, w ramach których państwa członkowskie płacą dostawcom energii elektrycznej za utrzymanie zdolności w trybie czuwania. Projekty tego typu mogą kwalifikować się do zatwierdzenia w ramach „szybkiej ścieżki”. 
• Wsparcie kosztów energii elektrycznej dla odbiorców energochłonnych. Państwa członkowskie mogą zapewnić wsparcie w zakresie cen energii elektrycznej przedsiębiorstwom działającym w sektorach będących przedmiotem handlu międzynarodowego i w dużym stopniu uzależnionych od produkcji energii elektrycznej (odbiorcy energochłonni). Umożliwi to państwom członkowskim obniżenie kosztów energii elektrycznej dla energochłonnych użytkowników, którzy ponoszą wyższe koszty niż konkurenci w regionach o mniej ambitnej polityce klimatycznej. W zamian za wsparcie cenowe przedsiębiorstwa będą musiały inwestować w dekarbonizację.

‍Elastyczne wsparcie inwestycji we wszystkie technologie prowadzące do dekarbonizacji lub zwiększenia efektywności energetycznej. CISAF umożliwia wspieranie szerokiego wachlarza technologii dekarbonizacji, takich jak elektryfikacja, wodór, biomasa, wychwytywanie, utylizacja i składowanie dwutlenku węgla. Wsparcie może być udzielone w trzech postaciach: (a) jako z góry określone kwoty pomocy (w przypadku wsparcia do 200 mln euro); (b) jako uzupełnienie luki w finansowaniu; (c) w ramach procedury przetargowej.

• Wsparcie dla produkcji czystych technologii. CISAF umożliwia państwom członkowskim wspieranie inwestycji w nowe zdolności produkcyjne w zakresie:   
  
  • wszystkich projektów produkcyjnych dotyczących technologii objętych ustawą Net-Zero Industry Act ( The Net-Zero Industry Act), do których należąm.in.: turbiny wiatrowe, panele fotowoltaiczne, baterie i magazyny energii, pompy ciepła, ogniwa paliwowe do wodoru, sieci i infrastruktura energetyczna, a także komponenty potrzebne do ich produkcji (pomoc może być udzielana zarówno programom obejmującym wiele projektów z danej branży, jak i indywidualnym dużym inwestycjom, zwłaszcza gdy istnieje ryzyko przeniesienia ich poza UE),
  • projektów produkcyjnych w zakresie urządzeń i komponentów kluczowych dla zielonej transformacji, aby uniknąć odpływu takich inwestycji z Europy.

CISAF umożliwia również wsparcie dla produkcji i przetwarzania surowców krytycznych niezbędnych do czystych technologii. Aby zapewnić spójność między różnymi regionami w Europie, państwa członkowskie będą mogły udzielać większego wsparcia projektom w regionach o mniej korzystnych warunkach gospodarowania, które są określone w mapach pomocy regionalnej. Ponadto ramy pomocy państwa umożliwiają państwom członkowskim stymulowanie popytu na produkty czystych technologii poprzez oferowanie zachęt podatkowych, takich jak umożliwienie przedsiębiorstwom szybszego odliczenia kosztów inwestycji w czyste technologie od dochodu podlegającego opodatkowaniu.

• Środki mające na celu ograniczenie ryzyka inwestycji prywatnych w projekty wspierające Clean Industrial Deal. Inwestycje publiczne i prywatne muszą ze sobą współgrać, aby napędzać przejście na gospodarkę niskoemisyjną. Państwa członkowskie mogą podejmować działania w celu zmniejszenia ryzyka związanego z inwestycjami prywatnymi w projekty objęte ramami wsparcia, w tym w infrastrukturę energetyczną i gospodarkę o obiegu zamkniętym. Wsparcie może przybrać formę kapitału własnego, pożyczek lub gwarancji udzielonych specjalnemu funduszowi lub spółce celowej, które będą posiadać portfel kwalifikujących się projektów. A te projekty mogą być różnorakie: od dużych projektów energetycznych takich jak farmy OZE, czy magazyny energii, poprzez projekty infrastrukturalne (sieci przesyłowe, rurociągi do transportu wodoru), aż do projektów dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym.

Wymienione projekty to często bardzo duże inwestycje przekraczające możliwości pojedynczych firm. Rozwiązaniem może być właśnie połączenie kapitału publicznego i prywatnego, a przez to zminimalizowanie ryzyka dla prywatnych inwestorów.  Jednocześnie pomoc państwa w takiej formie mieści się w regułach pomocy publicznej, co pozwoli uniknąć potencjalnych sporów z Komisją Europejską. 

Jak wspomniano na początku artykułu – pociąg globalnej gospodarki pędzi w coraz szybszym tempie. Od nas zależy, czy się w nim znajdziemy. W Polsce temat CID i CISAF jest na razie praktycznie nieznany przedsiębiorcom. W związku z tym ryzyko, że pozostaniemy w tyle jest bardzo duże.

Dlatego w kolejnych artykułach będziemy omawiać coraz bardziej konkretne rozwiązania w ramach CID i podobnych programów, z nadzieją, że polskie przedsiębiorstwa również wykorzystają tę szansę.

Zdjęcia, jeśli nie zaznaczono inaczej, pochodzą z portalu: European Commission, official website - European Commission

Przydatne linki: Clean Industrial Deal - European Commission , Delivering on the Clean Industrial Deal I - European Commission , Clean Industrial Deal State Aid Framework (CISAF) - Competition Policy .